Karol X Gustaw namalowany przez Davida Becka około 1648 roku
Karol X Gustaw Wittelsbach-Pfalz-Zweibrücke (urodzony w Nyköping, 8 listopada 1622 roku, zmarł w Göteborg, 23 lutego 1660 roku) herb Syn Jana Kazimierza Wittelsbacha-Pfalz-Zweibrücke palatyna Dwu Mostów na Kleeburgu i Katarzyny Wazówny, córki Karola IX Wazego, księcia Sudermanii, króla Szwecji. Palatyn Renu, książę Julich, Klewe i Burga, hrabia Veldenz, Spannheim, Marck i Ravensburga oraz pana na Ravenstein od 8 listopada 1622 roku do 23 lutego 1660 roku. Książę Öland od 1650 roku do 6 czerwca 1654 roku. Książę Zweibrücken-Kleeberg, Stegeborg jako Karol Gustaw od 8 czerwca 1652 roku do 6 czerwca 1654 roku. Król Szwedów, Gotów i Wandalów jako Karol X Gustaw od 6 czerwca 1654 roku do 23 lutego 1660 roku. W sierpniu 1655 roku najechał na Polskę i ogłosił się protektorem Rzeczypospolitej. W 1655 roku w Kiejdanach ogłoszony królem Polski, który utrzymał do końca życia. W 1657 roku został z Polski wyparty przez wojska hetmana Stefana Czarneckiego. Tytulara: Z bożej łaski król Szwecji, Gotów i Wenedów, wielki książę Finlandii, książę Skanii, Estonii, Inflant, Karelii, Bremy, Verden, Szczecina, Pomorza, Kaszubów i Wenedów, książę Rugii, pan Ingrii, Wismaru, hrabia-palatyn Renu, książę Bawarii, Jülich, Kleve, Bergu. 24 październik 1654 roku w Sztolkholmie zawarł związek małżeński z Jadwigą Eleonorą Oldenburską (Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg) (urodzona w Gottorp, 23 października 1636 roku, zmarła w Sztokholmie, 24 listopada 1715 roku), córkę Fryderyka III Oldenburskiego (Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg) księcia holsztyńskiego na Gottorp i Marii Elżbiety Wettin, córki Jana Jerzego I Wettin księcia-elektora Saksonii. Wnuk Karola IX Sudermańskiego. Urodził się na zamku w Nyköping (Södermanland) i wraz z rodzeństwem dorastał na dworze szwedzkim. W styczniu 1648 roku został mianowany przez królową Krystynę naczelnym dowódcą wojsk szwedzkich w Niemczech w randze generalissimusa. Na riksdagu w Sztokholmie 10 marca 1649 roku uznano go oficjalnie następcą tronu, a 29 września 1650 roku riksdag przyznał mu tytuł Księcia Szwecji wraz z predykatem Królewskiej Wysokości. Naczelny wódz armii szwedzkiej (do której, wstąpił w 1642 roku) w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej. W 1648 roku wspólnie z Arvidem Wittenbergiem przeprowadził atak na Pragę, który, chociaż po kilkutygodniowych walkach został odparty, zrobił wielkie wrażenie na cesarzu i znacznie przyśpieszył zawarcie pokoju westfalskiego. Po zakończonej wojnie został generalissiumusem i naczelnym wodzem armii szwedzkiej. W 1649 roku z inicjatywy szlachty szwedzkiej i królowej Krystyny ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji. Rządy objął, gdy w 1654 roku jego siostra cioteczna, królowa Krystyna musiała abdykować w związku z przejściem na katolicyzm. Abdykacja Krystyny 6 [16] czeerwca 1654 roku wyniosła go na tron Szwecji (w tym samym roku przekazał piastowane dotąd urzędy oraz godność palatyna Kleeburga młodszemu bratu Adolfowi Janowi). Koronowany został w kilka godzin później tego samego dnia w katedrze w Uppsali przez arcybiskupa Jana (Johannesa) Canuti Lenaeusa. Wybitny wódz, zwolennik silnej władzy królewskiej. Kontynuował politykę Gustawa II Adolfa i dążył do osiągnięcia kontroli Szwecji nad Morzem Bałtyckim, co bylo tylko możliwe poprzez podbicie Polski oraz Danii. Jan II Kazimierz uznawany był w Polsce i na Litwie za króla sympatyzującego z Austrią i jezuitami, przez co był on mało popularny w kraju. Dlatego część polskiej arystokracji, będącej w opozycji wobec władcy, uważając iż Karol jako kuzyn Jana II Kazimierza może objąć polską koronę zaproponowała mu ją. Tak ułożone sprawy stały się impulsem do rozpoczęcia przez Szwecję II wojny północnej, której przebieg na polskich ziemiach zwany jest Potopem szwedzkim. Po wkroczeniu z wojskami do Polski, część szlachty Polskiej i Litewskiej w wyniku układów w Ujściu i Kiejdanach uznała go Królem polskim i suwerenem Litwy. Samowola i rozpasanie wojsk szwedzkich, liczne nieposłuszeństwa i brak tolerancji dla Kościoła sprawiły, że przeciw Karolowi zawiązała się partyzantka organizowana przez konfederatów z Tyszowiec. Na dodatek potęga Szwecji wsparta przez część magnaterii polskiej zaniepokoiła wszystkich sąsiadów Szwecji i doprowadziła do stworzenia silnej koalicji przeciwników takiego stanu w polityce międzynarodowej (Dania, Rosja, opozycja polska, cesarz, Holandia, Brandenburgia), w walce, z którą Szwecja przegrała wojnę. Po opuszczeniu Polski Karol X Gustaw zaatakował Danię kompletnie nieprzygotowaną do napaści od strony południowej. W takiej sytuacji, aby uniknąć kompletnej klęski, Dania pospiesznie zawarła pokój w Roskilde na upokarzających warunkach, oddając bez walki jedną trzecią obszaru kraju. Rezultatem pokoju było zdobycie duńskich prowincji na wschodnim brzegu cieśniny Öresund, Skanię, Halland i Blekinge. W ten sposób Dania na zawsze utraciła dotychczasową niepodzielną kontrolę nad głównym wyjściem z Morza Bałtyckiego na Morze Północne i tym samym dochody z pobieranych ceł od przepływających cieśniną statków. Ponadto korona szwedzka zagrabiła Bornholm i parę norweskich prowincji będących duńskim lennem. W 1658 roku, niezadowolony ze swoich zbyt małych zdobyczy, Karol X Gustaw napadł ponownie na Danię. Negocjacje pokojowe między Szwecja a koalicją mogły nastąpić dopiero po niespodziewanej śmierci Karola X Gustawa, która dała okazję odbudowy pokoju. Na mocy zawartego pokoju Bornholm i norweskie lenna wróciły pod panowanie korony duńskiej. Warto dodać, ze celem polityki Karola X Gustawa był najpierw rozbiór Polski oraz później rozbiór Danii, które zamierzał przeprowadzić ze swoimi sprzymierzeńcami. Jednak los nie sprzyjał temu wybitnemu agresorowi i jego sprzymierzeńcy nie poparli tych planów. Głównym motorem działania Karola X Gustawa był fakt posiadania silnej i dobrze wyszkolonej armii, pusta kasa państwowa, która postanowił zapełnić łupami wojennymi oraz agresywna megalomania dążąca do uczynienia z Bałtyku wewnętrznego morza szwedzkiego. Realizacja tych zaborczych zamiarów oznaczałaby znikniecie z mapy Europy i Polski i Danii. Trwałą korzyścią dla Szwecji z wojny z Polską, zwanej potopem szwedzkim, było formalne zrzeczenie się przez Jana Kazimierza roszczeń do tronu szwedzkiego i zrzeczenie się przez Rzeczpospolitą pretensji do posiadłości szwedzkich w Inflantach. Szwecja odniosła również znaczne korzyści materialne w wyniku grabieży polskiego mienia, w tym skarbów polskiej kultury. Trwałą stratą dla Polski, oprócz śmierci znacznej części polskiej ludności, procentowo o wiele większej niż w wyniku ludobójczej II wojny światowej, oraz znacznych zniszczeń wojennych, była utrata Prus Książęcych, które już nigdy pod polską koronę nie wróciły. Potop szwedzki tak bardzo Polskę osłabił gospodarczo, militarnie oraz politycznie, że od tego czasu zaczął się katastrofalny w skutkach proces upadku polskiej korony, zakończony ponad sto lat później rozbiorami. Zmarł na udar mózgu nocą na zamku w Göteborgu (Västergötland) i został pochowany w kościele na sztokholmskiej wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan). Za jego panowania Szwecja osiągnęłą największy zasięg terytorialny lub wpływowy, obejmując takie państwa i obszary jak: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, płn. Niemcy, Polska, płn.-wsch. Białoruś, Bornholm i Trondheim w Norwegii oraz Ingrię (Ingermanland, obecnie: okolice Petersburga, terytorium w przybliżeniu dorównujące obecnej enklawie kaliningradzkiej).
20-09-2023
02-10-2022